Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy chế độ ăn dựa trên thực vật làm giảm nguy cơ ung thư

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy chế độ ăn dựa trên thực vật có vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ mắc các loại ung thư nhạy cảm với lối sống, đặc biệt là ung thư tiêu hóa, vú, tuyến tiền liệt và tuyến tụy. Các nghiên cứu gần đây không chỉ tập trung vào chế độ ăn chay hay thuần chay mà còn mở rộng đến chế độ ăn chứa phần lớn thực phẩm từ thực vật, nhấn mạnh sự đa dạng và lợi ích mà mô hình này mang lại.

Định nghĩa chế độ ăn dựa trên thực vật

Chế độ ăn dựa trên thực vật (plant-based diet) không có một định nghĩa cứng nhắc. Theo Viện Nghiên cứu Ung thư Hoa Kỳ (AICR), chế độ ăn này bao gồm các thực phẩm có nguồn gốc thực vật như rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, đậu và các loại hạt, trong khi chỉ giới hạn một phần nhỏ từ thực phẩm có nguồn gốc động vật. AICR gợi ý mô hình "Đĩa ăn Mỹ mới," với ít nhất 2/3 khẩu phần là thực vật và không quá 1/3 là protein động vật.

Chế độ ăn dựa trên thực vật không nhất thiết yêu cầu loại bỏ hoàn toàn thịt, mà thay vào đó tập trung vào việc tăng cường thực phẩm có lợi từ thực vật. Điều này khác với chế độ ăn chay hoặc thuần chay – hai mô hình ăn uống thường loại bỏ hoàn toàn thịt và các sản phẩm từ động vật.

Lợi ích giảm nguy cơ ung thư

Các phân tích tổng hợp và nghiên cứu lớn trong vòng 5-10 năm qua đã cung cấp nhiều dữ liệu khẳng định rằng chế độ ăn dựa trên thực vật giúp giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung thư:

- Ung thư hệ tiêu hóa: Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn giàu thực phẩm từ thực vật giúp giảm 18% nguy cơ ung thư hệ tiêu hóa, bao gồm ung thư dạ dày, ruột kết và trực tràng.

- Ung thư tuyến tụy: Giảm nguy cơ lên đến 32% khi tuân thủ chế độ ăn dựa trên thực vật lành mạnh.

- Ung thư tuyến tiền liệt: Một nghiên cứu năm 2023 chỉ ra rằng chế độ ăn này làm giảm 13% nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt, cũng như giảm nguy cơ tái phát ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt.

- Ung thư vú: Giảm nguy cơ 9%, đặc biệt ở những người tuân thủ chế độ ăn giàu rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và ít thịt đỏ.

Ngoài ra, một phân tích tổng hợp năm 2023 từ 22 nghiên cứu với hơn 57.000 người tham gia cho thấy chế độ ăn dựa trên thực vật lành mạnh giảm 12% nguy cơ ung thư tổng thể, nhấn mạnh hiệu quả của các thực phẩm như rau, trái cây và các loại đậu.

Cơ chế bảo vệ của chế độ ăn dựa trên thực vật

Chế độ ăn dựa trên thực vật giúp giảm nguy cơ ung thư qua nhiều cơ chế khác nhau:

1. Giảm béo phì: Béo phì là một yếu tố nguy cơ lớn của nhiều loại ung thư. Chế độ ăn dựa trên thực vật có mật độ năng lượng thấp, giàu chất xơ và ít chất béo bão hòa, giúp kiểm soát cân nặng hiệu quả.

2. Giảm viêm và căng thẳng oxy hóa: Thực phẩm từ thực vật giàu chất chống oxy hóa, polyphenol và các hợp chất chống viêm giúp giảm viêm mãn tính và căng thẳng oxy hóa – hai yếu tố góp phần thúc đẩy sự phát triển của tế bào ung thư.

3. Tác động lên hệ vi sinh vật đường ruột: Một nghiên cứu năm 2023 trên Nature Microbiology cho thấy hệ vi sinh vật của những người ăn nhiều thực phẩm từ thực vật phong phú các vi khuẩn có lợi, giúp bảo vệ chống lại ung thư. Ngược lại, hệ vi sinh vật của người ăn nhiều thịt đỏ thường chứa vi khuẩn liên quan đến nguy cơ ung thư đại trực tràng.

4. Hạn chế thịt đỏ và thịt chế biến sẵn: Chế độ ăn dựa trên thực vật giúp giảm sử dụng với các chất như sắt heme, nitrat và nitrit – những hợp chất này có trong thịt đỏ và thịt chế biến có thể gây viêm và tăng nguy cơ ung thư.

So sánh với các chế độ ăn khác

Nhiều nghiên cứu trước đây tập trung so sánh chế độ ăn Địa Trung Hải với chế độ ăn phương Tây. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, các nhà khoa học chuyển hướng sang đánh giá chế độ ăn dựa trên thực vật. Kết quả cho thấy:

- Chế độ ăn Địa Trung Hải, vốn cũng giàu thực phẩm từ thực vật, mang lại lợi ích đáng kể, nhưng việc nhấn mạnh thực vật vượt trội hơn trong việc giảm nguy cơ ung thư.

- Một phân tích tổng hợp năm 2023 cho thấy chế độ ăn dựa trên thực vật "không lành mạnh" (chứa nhiều thực phẩm chế biến sẵn như đồ ngọt và carbohydrate tinh chế) có thể tăng 7% nguy cơ ung thư. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn thực phẩm thực vật lành mạnh.

Kết quả từ các nghiên cứu khác

Một số nghiên cứu lớn đã cung cấp dữ liệu chi tiết về hiệu quả của chế độ ăn dựa trên thực vật:

- Phân tích tổng hợp năm 2023: Nghiên cứu về 686.691 người tham gia cho thấy người ăn chay giảm 23% nguy cơ ung thư hệ tiêu hóa, trong đó ung thư dạ dày giảm 58% và ung thư đại trực tràng giảm 15%.

- Phân tích năm 2022: Tổng hợp 49 nghiên cứu với hơn 3 triệu người tham gia, nghiên cứu này cho thấy chế độ ăn dựa trên thực vật giảm 18% nguy cơ ung thư tiêu hóa, bao gồm 29% ung thư tuyến tụy và 24% ung thư đại trực tràng.

- Phân tích năm 2012: Người ăn chay có nguy cơ ung thư thấp hơn 18% so với người ăn chế độ bình thường.

Nhận thức và xu hướng thay đổi

Trước đây, việc thay đổi chế độ ăn uống để giảm nguy cơ ung thư thường bị coi là "hy vọng sai lầm." Tuy nhiên, nhờ tiến bộ trong nghiên cứu, các nhà khoa học đã chứng minh rằng mô hình ăn uống tổng thể, thay vì tập trung vào từng loại thực phẩm riêng lẻ, mang lại hiệu quả cao hơn.

Một sự thay đổi lớn trong nghiên cứu những năm gần đây là không chỉ tập trung vào chế độ ăn chay hoặc thuần chay, mà còn nghiên cứu chế độ ăn giàu thực vật, trong đó người ăn vẫn có thể tiêu thụ một lượng nhỏ thực phẩm động vật. Điều này giúp nhiều người dễ dàng áp dụng hơn và đạt được lợi ích bảo vệ sức khỏe một cách bền vững.

Kết luận

Chế độ ăn dựa trên thực vật mang lại lợi ích rõ rệt trong việc giảm nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư tiêu hóa, tuyến tiền liệt, vú và tuyến tụy. Thay vì yêu cầu kiêng khem hoàn toàn, việc tăng cường thực phẩm từ thực vật trong khẩu phần ăn hàng ngày, đồng thời hạn chế thịt đỏ và thực phẩm chế biến, là một chiến lược dễ thực hiện và hiệu quả.

Các nghiên cứu tiếp theo sẽ tiếp tục làm sáng tỏ mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và nguy cơ ung thư, nhưng hiện tại, bằng chứng đã đủ mạnh để khuyến nghị chế độ ăn dựa trên thực vật như một phần của lối sống lành mạnh. Việc áp dụng mô hình này không chỉ hỗ trợ phòng ngừa ung thư mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe tổng thể.

Nguồn

Growing Evidence Suggests Plant-Based Diets Reduce Cancer Risk-Tara Haelle,January 16, 2025. Medscape.