Tác hại khi lạm dụng Corticoid

Thuốc Corticoid là nhóm hoạt chất có rất nhiều ứng dụng trong sức khỏe. Do sự đa dạng trong tác dụng, corticoid thường được kê đơn và sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên, chính điều đó đã dẫn đến tình trạng lạm dụng corticoid trong điều trị. Điều này có thể dẫn đến những hậu quả vô cùng nghiêm trọng.

Corticoid là gì?

Corticosteroid là chất tương tự tổng hợp của các hormone steroid tự nhiên được sản xuất bởi vỏ thượng thận và bao gồm glucocorticoids và mineralocorticoids. Các hormone tổng hợp sẽ có mức độ khác nhau về tính chất glucocorticoid và mineralocorticoid. Glucocorticoids chủ yếu tham gia vào quá trình trao đổi chất và có tác dụng ức chế miễn dịch, chống viêm và co mạch. Trong khi mineralocorticoids điều chỉnh chất điện giải và cân bằng nước bằng cách ảnh hưởng đến vận chuyển ion trong các tế bào biểu mô của ống thận.

Thuốc Corticoid là nhóm hoạt chất có tác dụng kháng viêm mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch, thường được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh về da như kích ứng do côn trùng đốt, eczema, chàm, vẩy nến… cho đến các bệnh như viêm khớp, viêm phổi, các bệnh tự miễn như dị ứng, lupus ban đỏ hệ thống.

Tác hại khi sử dụng corticoid kéo dài

Trên sự phát triển của trẻ em

Sử dụng corticoid liều cao và kéo dài sẽ làm ức chế sự phát triển chiều cao của trẻ em. Nguyên nhân là do thuốc corticoid làm ức chế tác dụng phát triển xương và sụn. Để giảm hậu quả của tình trạng này nên hạn chế dùng corticoid ở trẻ em. Nếu trong trường hợp cần thiết thì dùng liều thấp trong thời gian ngắn nhất. Khi sử dụng corticoid kéo dài thì dùng liều cao và cách ngày. Bổ sung cho trẻ những thực phẩm cần thiết, giàu đạm và calci.. 

Loãng xương

Nguyên nhân dẫn tới loãng xương là do corticoid làm mất cân bằng tạo xương hủy xương, làm giảm hấp thu calci ở ruột non. Khắc phục tình trạng loãng xương bằng cách giảm liều đến mức thấp nhất, giảm thời gian sử dụng thuốc, bổ sung calci và vitamin D, đồng thời điều trị thay thế estrogen đối với phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh.

Suy vỏ thượng thận do thuốc

Yếu tố quan trọng nhất gây nên suy vỏ thượng thận đó là thời gian sử dụng thuốc corticoid. Ngoài ra còn tùy thuộc vào loại corticoid, liều lượng dùng và đường hấp thu. Bệnh nhân sử dụng liều corticoid thấp nhưng trong thời gian kéo dài nhiều tháng vẫn cần phải giảm liều từ từ trước khi ngưng điều trị. Nếu sử dụng thuốc corticoid trên 2-3 tuần, giảm liều từ từ trước khi ngừng thuốc là điều bắt buộc.

Hội chứng Cushing

Corticoid giữ nước và natri trong cơ thể gây phù nề, gây rối loạn chuyển hóa lipid và làm đọng mỡ lại ở trên mặt, cổ và lưng, nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì nhưng thật ra cơ thể lại bị teo cơ (đây là các biểu hiện trong hội chứng có tên là Cushing).

Loét dạ dày - tá tràng

Loét dạ dày - tá tràng thường ít liên quan đến dùng corticoid, thường là do dùng liều cao hay phối hợp với thuốc kháng viêm không steroid (NSAID). Hoặc là bệnh nhân đang bị loét dạ dày tiến triển sẽ làm trầm trọng hơn.

Tăng đường huyết

Tăng đường huyết là do phân giải glycogen và tân tạo đường từ protid. Nếu sử dụng corticoid lâu dài có thể dẫn đến giảm dung nạp glucose, giảm đáp ứng insulin và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Gây giảm khả năng kiểm soát đường ở bệnh nhân đái tháo đường.

Rối loạn dịch và chất điện giải

Corticoid liều cao gây giữ nước tăng huyết áp, natri và thải kali dẫn đến tình trạng phù và nhược cơ.

Biến chứng khi sử dụng corticoid tại chỗ

Dùng thuốc corticoid tại chỗ như bôi ngoài da, nhỏ mắt, mũi hoặc xịt, hít cũng có thể có các tác dụng không mong muốn như dùng thuốc corticoid đường toàn thân. Ngoài ra, thuốc bôi ngoài da gây mỏng da và teo da. Do vậy, cách tốt nhất đó là bôi đúng liều, đúng cách và không bôi trên diện tích da rộng. Xịt, hít họng có thể gây nhiễm nấm candida và tình trạng khó phát âm, vì vậy cần súc họng sau khi xịt hay hít thuốc.

Uống thuốc corticoid trong thời gian bao lâu?

Thời điểm uống Corticoid trong ngày

Trong điều kiện sinh lý bình thường, nồng độ corticoid trong huyết tương trên cơ thể con người thay đổi theo nhịp ngày đêm. Cortisol trong máu tăng đạt đỉnh khoảng 8 giờ sáng, sau đó lượng cortisol sẽ giảm dần, đến 12 giờ đêm là thấp nhất và tăng trở lại khoảng từ 4 giờ sáng hôm sau. Vậy tuyến thượng thận ngừng hoạt động về đêm.

Vì vậy, để tránh suy vỏ thượng thận khi sử dụng corticoid kéo dài người bệnh chỉ nên uống vào buổi sáng hoặc uống thuốc cách ngày. Nếu uống thuốc vào buổi chiều tối, tuyến thượng thận sẽ bị ức chế cả ngày, khi tình trạng này kéo dài nhiều ngày sẽ làm suy teo vỏ thượng thận. 

Cách sử dụng corticoid với những dạng bào chế khác nhau bao gồm

Corticoid dạng uống (viên, siro...)

- Nên sử dụng corticoid với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày.

- Không dừng thuốc đột ngột nếu người bệnh đã dùng corticoid trong một thời gian dài. Bởi vì ngưng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa tính mạng. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách giảm liều lượng thuốc từ từ trước khi dừng hẳn điều trị bằng thuốc corticoid. Thông thường quá trình này sẽ kéo dài cho đến vài tuần để cơ thể có đủ thời gian khôi phục lại khả năng sản xuất hormone tự nhiên.

Corticoid dạng kem bôi hoặc mỡ được sử dụng ngoài da:

- Chỉ dùng một lượng nhỏ corticoid để bôi ngoài da, đủ để bao phủ một lớp mỏng lên vùng da bị bệnh. Điều này sẽ giúp dự phòng được tình trạng quá nhiều lượng thuốc hấp thu vào trong cơ thể và có thể gây tác dụng không mong muốn. Không nên băng vùng da bị bệnh sau khi bôi thuốc. Tránh bôi vào vùng da trầy xước, không lành lặn hoặc những vùng da thường xuyên bị cọ xát.

Corticoid dạng hít: 

- Dạng hít thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số tác dụng không mong muốn thường gặp như nấm miệng, khàn giọng có thể được dự phòng dễ dàng bằng việc thực hiện đúng kỹ thuật xịt hít thuốc và súc miệng sau khi sử dụng thuốc.

Nguồn

1.Hodgens A, Sharman T. Corticosteroids. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554612/

2. Cảnh báo tình trạng lạm dụng Corticoid Cảnh báo tình trạng lạm dụng Corticoid (vsh.org.vn) 

3. Dey VK. Misuse of topical corticosteroids: A clinical study of adverse effects. Indian Dermatol Online J. 2014 Oct;5(4):436-40. doi: 10.4103/2229-5178.142486. PMID: 25396124; PMCID: PMC4228636.